Ηλεκτρονικο e-school: Ηφαίστεια

Τι είναι ηφαίστειο

Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό της Γης (ή άλλου γεωειδούς ουράνιου σώματος) που επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων καιαερίων από το εσωτερικό (μανδύας) στην επιφάνεια του στερεού φλοιoύ με τη μορφή λάβας. Η δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία ενός βουνού, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα ονομάζουμε ηφαίστειο. Τα ηφαίστεια μελετά ένας ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης της Γεωλογίας, η Ηφαιστειολογία.

Πού σχηματίζονται

Τα ηφαίστεια πάνω στη Γη βρίσκονται συνήθως εκεί όπου δύο ή τρεις τεκτονικές πλάκες συγκρούονται ή απομακρύνονται: Μία μεσοωκεάνεια ράχη ή οροσειρά, όπως στο μέσο του Ατλαντικού Ωκεανού, δίνει παραδείγματα ηφαιστείων από «αποκλίνουσες πλάκες», ενώ ο Ειρηνικός Ωκεανός με το «Δαχτυλίδι της φωτιάς» προσφέρει παραδείγματα ηφαιστείων από «συγκλίνουσες πλάκες». Αντιθέτως, ηφαίστεια δεν δημιουργούνται εκεί όπου δύο τεκτονικές πλάκες κινούνται πλευρικά η μία ως προς την άλλη. Ηφαίστεια μπορούν, επίσης, να σχηματισθούν όπου υπάρχει διάταση του γήινου φλοιού ή όπου ο φλοιός είναι πολύ λεπτός, όπως στην κοιλάδα του Αφρικανικού Ρήγματος. Τέλος, τα ηφαίστεια προκαλούνται πάνω από σημεία στα οποία ομανδύας της Γης έχει ανοδικά ρεύματα, τα αποκαλούμενα «θερμά σημεία» (hot spots), που μπορεί να βρίσκονται μακριά από τα όρια των τεκτονικών πλακών, όπως είναι τα νησιά τηςΧαβάης. Τέτοια ηφαίστεια βρίσκονται και σε άλλους πλανήτεςή μεγάλους δορυφόρους στο Ηλιακό Σύστημα.

Η έκρηξη των ηφαιστείων

Κάποτε πολλοί νόμιζαν ότι ολόκληρο το εσωτερικό της Γηςήταν μία διάπυρη μάζα υγροποιημένων πετρωμάτωνκαι ότι ο στερεός φλοιός της Γης επιπλέει στην υγροποιημένη ολόθερμη αυτή μάζα. Σήμερα οι γεωλόγοι πιστεύουν ότι μόνο σε μερικά μέρη της Γης υπάρχουν τετοιοι θύλακες. Αν τα στερεά πετρώματα, που βρίσκονται επάνω από αυτούς τους θύλακες, υποστούν ρήγματα ή εξασθενήσουν, το μάγμα μπορεί να βρει διέξοδο ανάμεσά τους. Αυτή η διέξοδος του μάγματος στην επιφάνεια αποτελεί την έκρηξη των ηφαιστείων.
Υπάρχουν εκρήξεις βίαιες και εκρήξεις μικρής δύναμης. Αν το μάγμα, που βγαίνει από τον κρατήρα του ηφαιστείου, δεν είναι πολύ πυκνό, τα αέρια εξέρχονται εύκολα και οι εκρήξεις τότε δεν είναι δυνατές. Αν όμως το μάγμα είναι πυκνόρρευστο, τα αέρια δυσκολεύονται να βγουν και τότε οι εκρήξεις είναι πολύ βίαιες.
Το μάγμα που βγαίνει από το ηφαίστειο λέγεται λάβα. Η λάβα όταν βγει από το ηφαίστειο, με τον καιρό κρυώνει και στερεοποιείται. Αν εκτιναχθεί ψηλά στον αέρα, στερεοποιείται σε σκόνη που λέγεται ηφαιστειακή τέφρα ή σποδός.
Σε κάποια ηφαίστεια, στον πλανήτη μας, έχουμε και την άνοδο υλικού που κάποτε ήταν ζωντανοί οργανισμοί. Αυτό συμβαίνει όταν το ηφαίστειο βρίσκεται σε περιοχή που συγκλίνουν οι τεκτονικές πλάκες, και μάλιστα εδρεύει στην πλάκα κάτω από την οποία βυθίζεται η άλλη. Η βυθιζόμενη πλάκα παρασύρει οργανικό υλικό το οποίο τελικά ανακυκλώνεται από το ηφαίστειο στην γήινη ατμόσφαιρα. Τέτοιο παράδειγμα έχουμε όταν η σύγκλιση είναι υποθαλάσσια και παρασύρεται βιομάζα που έχει κατακρημνηστεί στο βυθό της θάλασσας, όπως πλαγκτόν, νεκροί θαλάσσιοι οργανισμοί κλπ. Τα φαινόμενα παραγωγής αερίων και τέφρας στις περιπτώσεις αυτές είναι πολύ έντονα και έχουν άμεση επίδραση στο κλίμα του πλανήτη, το οποίο και ρυθμίζουν είτε με τον μηχανισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου (λόγω του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται από τις πρώην οργανικές ενώσεις) που αυξάνει τη θερμοκρασία, ή τη μείωση της θερμοκρασίας που προκαλείται λόγω των αερίων (θειούχες ενώσεις) ή της τέφρας που έχουν ανακλαστικές ιδιότητες και εμποδίζουν το ηλιακό φως από το να φτάσει στην επιφάνεια του πλανήτη.
Πηγή: Βικιπαίδεια

Τα κύρια ενεργά ηφαίστεια της Μεσογείου

Μεγαλύτερα ηφαίστεια στον κόσμο

Το μεγαλύτερο ηφαίστειο του κόσμου, λέγεται"Mauna Loa"(δηλαδή: "Μακρύ Βουνό") και βρίσκεται στη Χαβάη. Οι μεγάλες του πλαγιές καλύπτουν ένα σημαντικό μέρος από το νησί της Χαβάης και το ύψος του φτάνει τα 4170 μέτρα επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κρατήρας του ηφαιστείου, που ονομάζεται Μοκουαβέοβεο, καλύπτει 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει βάθος 180 μέτρα. Το ύψος του Μάουνα Λόα ξεπερνά τα 9000 μέτρα, εάν μετρηθεί από τον πυθμένα του ωκεανού. Είναι δηλαδή υψηλότερο από το Έβερεστ.
Το μεγαλύτερο ηφαίστειο του ηλιακού συστήματος όμως, δεν ειναι το "Mauna Loa", αλλά το "Όρος Όλυμπος" στον πλανήτη Άρη. Έχει ύψος 25 χλμ.(!). Δηλαδή τρεις φορές το ύψος του Έβερεστ. Αλλά και ως ηφαίστειο αν μετρηθεί με το "Μauna Loa" από τον πυθμένα του Ειρηνικού που φθάνει τα 9 χλμ. γίνεται αντιληπτή η διαφορά. Αν ο Όλυμπος του Άρη βρισκόταν στη Γη η βάση του θα κάλυπτε όλο τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο μαζί με το Αιγαίο. Ο κρατήρας του Ολύμπου του Άρη έχει διάμετρο 85 χλμ. Παρά ταύτα ο μεγαλύτερος ηφαιστειακός κρατήρας είναι ο κρατήρας Άρσια επί του ομώνυμου ηφαιστείου, που βρίσκεται επίσης στον Άρη και έχει διάμετρο 110 χλμ.
Μπορείτε να δείτε το "Όρος Όλυμπος" όπως φαίνεται από το διάστημα, πατώντας εδώ
Μέσα στα μεγαλύτερα ηφαίστεια του κόσμου, συγκαταλέγονται και τα:
Όρος Mazama (Στο Όρεγκον)
Etna (Στη Σικελία)
Vesuvius (Στην Ιταλία)
Όρος Tambora (Στν Ινδονησία)
Όρος Krakatau (Στην Ινδονησία)
Paricutin (Στο Μεξικό)
Nevada del Ruiz (Στην Κολομβία)
Όρος Pinatubo (Στις Φιλιππίνες)
Τα πιο επικίνδυνα ηφαίστεια του κόσμου, είναι τα:
Vesuvius (στην Ιταλία)
Popocatepetl (στο Μεξικό)
Merapi (στην Ινδονησία)
Unzen (στην Ινδονησία)
Galeras (στην Κολομβία)

Μεγαλύτερα ηφαίστεια στην Ευρώπη

Όσον αφορά την Ευρώπη, μερικά από τα πιο γνωστά ηφαίστεια είναι:
Στην Ιταλία τα: Campi Felgrei, Etna, Lipari, Stromboli, Vesuvius, Vulcano
Στην Ισλανδία τα: Hekla, Snæfellsjökull, Öræfajökull, Askja, Vestmannaeyjar, Grímsvötn
Στην Ελλάδα:, Της Σαντορίνης, Της Μύλου, Της Νισύρου, Της Βόρειας Εύβοιας, Της Σκύρου, Της Χίου, Των Μεθάνων
Πηγή: http://ifestia.blogspot.gr/2009/06/blog-post.html

Χάρτης με τα μεγαλύτερα ηφαίστεια

Μεγαλύτερα ηφαίστεια στον κόσμο

Μεγαλύτερα ηφαίστεια στην Ευρώπη

Χάρτης με τα μεγαλύτερα ηφαίστεια

Μύθοι για ηφαίστεια

Το θηραϊκό ηφαίστειο στη μυθολογία

Του Χρ. Γ. Ντουμα*
Η συχνή σεισμική δραστηριότητα στο Αιγαίο χωρίς αμφιβολία επιδρούσε στις συμπεριφορές των ανθρώπων. Σε πρακτικό επίπεδο με την αναζήτηση τρόπων για μεγαλύτερη αντισεισμική προστασία, αλλά και σε ιδεολογικό επίπεδο, με την προσπάθεια ερμηνείας των φαινομένων. Στο βαθμό δε, που η γνώση δεν αρκούσε για την πλήρη κατανόηση γεωτεκτονικών δραστηριοτήτων, αυτές αποδίδονταν σε ανεξέλεγκτες υπερφυσικές δυνάμεις ανάλογα με το εκάστοτε ιδεολογικό υπόβαθρο. Η περίπτωση του ηφαιστείου της Σαντορίνης ίσως μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του τρόπου καταγραφής παρόμοιων γεγονότων.
Λίγο πριν από τα μέσα της 2ης χιλιετίας π. Χ. συνέβη η μεγάλη έκρηξη, η αρχαιότερη στον κόσμο που συνδέεται άμεσα με συγκεκριμένο πολιτισμό, δηλαδή τον πολιτισμό της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο. Αυτό σημαίνει ότι ενδέχεται να έχει καταγραφεί βαθιά στη μνήμη των ανθρώπων της εποχής και ο απόηχός της να έχει διασωθεί σε αρχαίους μύθους. Ο θεμελιωτής της ελληνικής αρχαιολογίας Χρήστος Τσούντας υποστήριξε ότι σε ανθρώπους που συνήθιζαν «να βλέπουν παντού την ενέργειαν εμψύχων όντων», η έκρηξη του ηφαιστείου έχει αποτυπωθεί στον μύθο της Χίμαιρας. Ερμηνεύοντας τα τρία κεφάλια του τέρατος -λιονταρίσιο στον λαιμό, κατσικίσιο στη ράχη και φιδίσιο στην ουρά- ως αντιστοιχούντα στα τρία ανοίγματα της θηραϊκής καλντέρας, απ' όπου ήσαν πιο εύκολα ορατές οι φλόγες της έκρηξης, υποστήριξε ότι το ραχιαίο κεφάλι, από το στόμα του οποίου εκτοξεύονταν φλόγες, αντιστοιχεί στον κεντρικό κρατήρα του ηφαιστείου που με κάθε παροξυσμό προκαλούσε αστραπές.

Ο μύθος της Χίμαιρας

Σύμφωνα με τον μύθο, τη Χίμαιρα εξόντωσε ο γιος του Ποσειδώνα Βελλεροφόντης πετώντας από πάνω της καβάλα στο άλογο του Ηλίου, τον Πήγασο. Από εκεί ψηλά εκτόξευσε μια μολυβένια μπάλα μέσα στο φλεγόμενο μεσαίο στόμα της Χίμαιρας. Το μολύβι έλιωσε από τις φλόγες και, ως πυρακτωμένη λάβα, κατέκαψε τα σωθικά του τέρατος που φώλιαζε μέσα στη θάλασσα της καλντέρας κι έτσι έσβησε και το ηφαίστειο.
Την εντολή για τον φόνο της Χίμαιρας είχε δώσει ο βασιλιάς της Λυκίας Ιοβάτης, με την ελπίδα ότι έτσι θα εξοντωνόταν ο ίδιος ο Βελλεροφόντης. Στην επιμονή του Ιοβάτη να θανατώσει τον ήρωα κατά την επιστροφή του, η απάντηση του Ποσειδώνα ήταν να κατακλύσει τις πεδιάδες της Λυκίας στέλνοντας πελώρια κύματα πίσω από τον Βελλεροφόντη, καθώς αυτός προχωρούσε προς το παλάτι του βασιλιά. Ο ήρωας, ενδίδοντας στις εκκλήσεις των γυναικών, αποφάσισε να διακόψει τον δρόμο του και να γυρίσει πίσω. Ετσι, τα κύματα που τον ακολουθούσαν αποσύρθηκαν κι αυτά. Σύμφωνα με τον σεισμολόγο Α. Γαλανόπουλο, τόσο τα κύματα αυτά όσο και ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος αποτελούν μακρινή ανάμνηση των παλιρροϊκών κυμάτων (τσουνάμι) που γεννήθηκαν με τη δημιουργία της θηραϊκής καλντέρας.

Ο μύθος του Τάλω

Με την προϊστορική έκρηξη του θηραϊκού ηφαιστείου έχει σχετιστεί και ο μύθος του Τάλω, του μπρούντζινου γίγαντα που ο Ηφαιστος είχε δωρίσει στον Μίνωα για να προστατεύει την Κρήτη, εκτοξεύοντας βράχους εναντίον αυτών που τυχόν την απειλούσαν. Κατά μιαν άποψη, ο Τάλως ήταν το νησί της Θήρας που προστάτευε την Κρήτη από βόρειες απειλές. Το σώμα του από άθραυστο μπρούντζο ταυτίζεται με τα τοιχώματα της νεωστί δημιουργημένης καλντέρας, ενώ στους βράχους που εκτόξευε, μπορούν να αναγνωριστούν οι μύδροι του ηφαιστείου. Τον Τάλω εξόντωσαν οι Αργοναύτες πλέοντας από τη Λιβύη. Αφαίρεσαν από τη φτέρνα του το καρφί που έφραζε τη μοναδική του φλέβα αφήνοντας έτσι να χυθεί το ιχώρ που τον κρατούσε ζωντανό. Στην κατάρρευση του Τάλω πιστεύεται ότι απηχείται η κατάπαυση της έκρηξης του θηραϊκού ηφαιστείου, αφού είχαν ήδη εκλυθεί τεράστιες ποσότητες υλικών.
Μετά τον φόνο του Τάλω, οι Αργοναύτες πλέοντας βορειότερα βρέθηκαν κάτω από ένα παχύ σύννεφο που σκοτείνιασε ξαφνικά τον ουρανό, κρύβοντας τη Σελήνη και τα άστρα. Για να τους σώσει ο Απόλλων δημιούργησε το νησί της Ανάφης, ενώ ένας από αυτούς, ο Εύφημος, έριξε στη θάλασσα τον βώλο χώματος που του είχε χαρίσει ο Τρίτων στη Λιβύη. Από τον βώλο αυτό προέκυψε η Καλλίστη, η μετέπειτα Θήρα. Και στο μύθο αυτό αναγνωρίζεται σχέση με τη θηραϊκή έκρηξη: στο ξαφνικό σκοτείνιασμα του ουρανού απηχείται το νέφος που προκλήθηκε από τις τεράστιες ποσότητες τέφρας, ενώ η Καλλίστη ταυτίζεται με το ένα από τα τρία νησιά που προέκυψαν μετά τον κατακερματισμό του αρχικού.
Τα φαινόμενα της ηφαιστειακής έκρηξης της Θήρας πιστεύεται ότι απηχούνται και στον μύθο του Φαέθωνος. Ο Δίας κατακεραύνωσε τον γιο του Ηλιου για την απερισκεψία του να οδηγήσει το άρμα του πατέρα του και, χάνοντας τον έλεγχο των αφηνιασμένων αλόγων, να προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στη γη με τις απότομες αυξομειώσεις της θερμοκρασίας. Ο μύθος, όμως, που φαίνεται να τεκμηριώνεται και με αρχαιολογικά ευρήματα είναι αυτός των Τελχίνων.

Ο μύθος των Τελχίνων

Γόνοι της Θαλάσσης με σκυλίσιο κεφάλι, οι Τελχίνες είχαν γεννηθεί στη Ρόδο. Εξαίρετοι μεταλλουργοί, είχαν κατασκευάσει το οδοντωτό δρεπάνι με το οποίο ο Κρόνος ευνούχισε τον πατέρα του Ουρανό και αργότερα την τρίαινα του Ποσειδώνα, του οποίου την ανατροφή η μητέρα του Ρέα τους είχε εμπιστευθεί. Βοηθούσαν την Αρτέμιδα στο κυνήγι, ενώ με τις μαγικές ικανότητες που διέθεταν, παρενέβαιναν στον καιρό, προκαλώντας μαγικές ομίχλες και καταστρέφοντας τις γεωργικές καλλιέργειες με θειάφι και δηλητηριώδες νερό της Στυγός. Για τις παρεμβάσεις τους αυτές ο Ζευς αποφάσισε να τους εξολοθρεύσει κατακλύζοντας το νησί τους. Δεν τα κατάφερε όμως γιατί αυτοί, ειδοποιημένοι από την Αρτέμιδα, εγκατέλειψαν τη Ρόδο πριν από τον κατακλυσμό.
Ηφαιστειολογικές, γεωλογικές και αρχαιολογικές έρευνες έχουν δώσει στοιχεία που φαίνεται να βεβαιώνουν ότι όντως απηχείται η έκρηξη του θηραϊκού ηφαιστείου στον μύθο των Τελχίνων. Οι μεγάλες ποσότητες τέφρας που εκτοξεύθηκαν στην ατμόσφαιρα μεταφέρθηκαν από τους ανέμους προς τα ανατολικά, καλύπτοντας μια τεράστια περιοχή εκτεινόμενη από την ανατολική Κρήτη μέχρι και τη Μαύρη Θάλασσα. Σημαντικές είναι και οι ποσότητες τέφρας που η αρχαιολογική σκαπάνη έχει εντοπίσει επάνω στα ερείπια πόλεων, σύγχρονων με την προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, στη Ρόδο και στην Κω. Συνεπώς, οι ανεξήγητες (μαγικές) ομίχλες και η βροχή ανάμεικτη με θειάφι, με το οποίο οι Τελχίνες κατέστρεφαν τις καλλιέργειες δεν απέχουν από τα παρεπόμενα της ηφαιστειακής έκρηξης. Ο δε κατακλυσμός, με τον οποίο ο Δίας προσπάθησε να εξοντώσει τους Τελχίνες, φαίνεται να απηχεί τα μεγάλα παλιρροϊκά κύματα που δημιουργήθηκαν με τον σχηματισμό της θηραϊκής καλντέρας, οπότε είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία της έκρηξης.
Βεβαίως, όσα διατυπώθηκαν παραπάνω, δεν είναι παρά ερμηνείες των αντίστοιχων μύθων. Δεδομένου όμως ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα αποτελούν καταγραφές συγκεκριμένων γεγονότων, είναι ενδεχόμενο τα γεγονότα αυτά να απηχούνται στους μύθους με τη μορφή που είδαμε.
Πηγή: http://www.kathimerini.gr/370404/article/politismos/arxeio-politismoy/to-8hraiko-hfaisteio-sth-my8ologia
Ευρώπη

ΕλλάδαΗφαίστειο ΝισύρουΤο ηφαίστειο της Νισύρου ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο που αποτελεί μέρος του ελληνικού τόξου του Νοτίου Αιγαίου.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία το ηφαίστειο της Νισύρου δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της περίφημης Γιγαντομαχίας. Οι Γίγαντες που ήταν παιδιά της Γαίας και είχαν μορφή ανθρώπου αλλά ήταν τρομεροί στην όψη, πελώριοι στο ανάστημα και ακαταμάχητοι στη δύναμη, κάποτε συγκρούστηκαν με τους Ολύμπιους θεούς, των οποίων αρχηγός ήταν ο Δίας. Παρότι η δύναμη των Γιγάντων ήταν μεγάλη τελικά νικήθηκαν από τους θεούς.
Ο θεός Ποσειδώνας καταδίωξε το Γίγαντα Πολυβώτη κατόπιν εντολής του Δία έως την Κω. Εκεί ο Ποσειδώνας απέσπασε ένα τμήμα του νησιού και το έριξε πάνω στον Πολυβώτη, δημιουργώντας έτσι τη Νίσυρο.
Οι αρχαίοι έλληνες θεωρούσαν ότι η ηφαιστειακή και σεισμική δραστηριότητα του ηφαιστείου της Νισύρου, ο κρατήρας του οποίου ονομάζεται Πολυβώτης, οφείλονταν στις κινήσεις και τους αναστεναγμούς του εγκλωβισμένου Γίγαντα.
Ηφαίστειο ΣαντορίνηςΤο ηφαίστειο της Σαντορίνης ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου και είναι ένα από τα πιο γνωστά ηφαίστεια της Ευρώπης.
Σύμφωνα με έναν από τους μύθους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας η έκρηξη του ηφαιστείου προκλήθηκε από τον Φαέθοντα. Ο Φαέθων, γιος του Ήλιου και της Κλυμένης, παράκουσε τις συμβουλές των γονιών του και προσπάθησε να οδηγήσει ο ίδιος για μία ημέρα το άρμα του Ήλιου. Όμως δεν κατάφερε να συγκρατήσει τα αφηνιασμένα άλογα του άρματος, ξέφυγε από την πορεία που έπρεπε να ακολουθήσει και προκάλεσε καταστροφικές επιπτώσεις στη γύρω περιοχή. Αλλού η Γη ξεράθηκε και τα ποτάμια της στέρεψαν, γιατί το άρμα πλησίασε πολύ κοντά της και αλλού καλύφθηκε από χιόνια και πάγους, γιατί το άρμα του Ήλιου απομακρύνθηκε πάρα πολύ. Τότε χρειάστηκε να επέμβει ο Δίας, ο οποίος κατακεραύνωσε τον Φαέθοντα για να μπορέσει να σταματήσει το άρμα και τις επιπτώσεις στη γη.
Ένας δεύτερος μύθος θεωρεί τον Τρίτωνα, γιο του Ποσειδώνα και της Αφροδίτης, ως δημιουργό της Σαντορίνης. Κάποτε ο Τρίτωνας αποφάσισε να δημιουργήσει ένα ξεχωριστό κομμάτι γης ανάμεσα στην Κρήτη και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Άπλωσε λοιπόν το χέρι του και τάραξε τα αφρισμένα νερά του πελάγους, ώσπου ξεβράστηκε ένα καινούριο νησί, ανάμεσα σε βουνά πυρωμένης λάβας.
Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας, όταν ηττήθηκε από τη θεά Αθηνά στη διεκδίκηση της Αθήνας, δημιούργησε μεγάλα κύματα, που δεν είναι άλλα από τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας που εκδηλώθηκαν στο Αιγαίο πέλαγος μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.
Δεν αποκλείεται επίσης ο μύθος του Δευκαλίωνα και της Πύρρας που γλίτωσαν από τον καταυλισμό που προκάλεσε ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους να έχει άμεση σχέση με την έκρηξη της Σαντορίνης.
Ηφαίστεια Αιγαίου ΠελάγουςΟι αρχαίοι Έλληνες συχνά απέδιδαν την ηφαιστειακή δραστηριότητα που παρατηρείται σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου πελάγους στο θεό της φωτιάς, τον Ήφαιστο.
Σύμφωνα με μία εκδοχή ο Ήφαιστος γεννήθηκε τόσο άσχημος και παραμορφωμένος, που η ίδια η μητέρα του η Ήρα τον πέταξε από τον Όλυμπο. Ο θεός έπεσε στη θάλασσα, όπου τον περισυνέλεξαν η Θέτις και η Ευρυνόμη, οι οποίες τον ανέθρεψαν για εννέα χρόνια. Όταν ο Ήφαιστος μεγάλωσε δημιούργησε το πρώτο του σιδηρουργείο στο βυθό του Αιγαίου πελάγους, σφυρηλατώντας και φτιάχνοντας όμορφα αντικείμενα και όπλα.
Κατά μία άλλη εκδοχή ο Δίας θύμωσε με τον Ήφαιστο, γιατί ο τελευταίος πήρε το μέρος της μητέρας του Ήρας κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης και τον πέταξε από την θεϊκή κατοικία στη γη. Ο Ήφαιστος έπεσε στη νήσο Λήμνο, όπου τον βρήκαν εξαντλημένο οι κάτοικοι του νησιού, οι οποίοι και τον περιέθαλψαν. Παρόλη την περιποίηση ο θεός έμεινε κουτσός από εκείνη τη φοβερή πτώση. Η περίθαλψη και η φιλοξενία των κατοίκων της Λήμνου όμως συγκίνησε το θεό ο οποίος δημιούργησε εκεί το εργαστήρι του.
Και στις δύο προαναφερόμενες εκδοχές οι αρχαίοι Έλληνες, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την εκδήλωση ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή, υποστήριζαν ότι οφειλόταν στον Ήφαιστο, ο οποίος εργαζόταν κατά διαστήματα ασταμάτητα στο σιδηρουργείο του. Παράλληλα όταν δεν παρατηρούσαν έντονη ηφαιστειακή ή σεισμική δραστηριότητα έδιναν την εξήγηση ότι ο Ήφαιστος δεν ζει πάντοτε εξόριστος, αλλά επανέρχεται κάποιες φορές στον Όλυμπο και εκείνο το χρονικό διάστημα τα εργαστήριά του παραμένουν κλειστά.
Άλλες εκδοχές του μύθου θέλουν το σιδηρουργείο του Ηφαίστου να φιλοξενείται σε άλλες ηφαιστειογενείς περιοχές, όπως η Αίτνα ή ο Βεζούβιος.
ΙταλίαΗφαίστειο ΑίτναΗ Αίτνα είναι ένα ενεργό ηφαίστειο στις ανατολικές ακτές της Σικελίας, το μεγαλύτερο και υψηλότερο ενεργό ηφαίστειο στην Ευρώπη (ύψος 3.350m).
Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, ο θεός Αίολος είχε φυλακίσει τους ανέμους σε σπηλιές κάτω από την Αίτνα.
Ένας άλλος μύθος αποδίδει την ηφαιστειακή δραστηριότητα της Αίτνας στο Γίγαντα Τυφώνα. Ο Γίγαντας αυτός είχε δύναμη πολύ μεγαλύτερη από τα άλλα παιδιά της Γαίας. Το σώμα του μέχρι τη μέση έμοιαζε με άνθρωπο, αλλά απ' τη μέση και κάτω είχε σώματα κουλουριασμένων φιδιών. Από τα μάτια του έβγαινε φωτιά και από τα κεφάλια του κραυγές και συριγμοί.
Όταν ο Τυφώνας μεγάλωσε, ανέβηκε στον Όλυμπο για να εκδικηθεί τους θεούς επειδή αποδεκάτισαν τους Γίγαντες. Εκεί εκσφενδόνιζε βράχους και μαινόταν με αφάνταστη οργή και με εκκωφαντικές βοές που έβγαζε από τα εκατό λαρύγγια του, οπότε οι θεοί για να γλυτώσουν κατέφυγαν στην Αίγυπτο, όπου κρύφτηκαν μεταμορφωμένοι σε ζώα. Μετά από αλλεπάλληλες συγκρούσεις με το Δία, ο Τυφώνας κατέφυγε τελικά στη Σικελία, όπου ο Δίας τον κεραυνοβόλησε, του πέταξε το όρος Αίτνα και τον καταπλάκωσε κλείνοντάς τον για πάντα στα έγκατα της γης.
Από τότε ο Τυφώνας οργισμένος συνεχίζει κατά καιρούς να δονεί τη γη, να βγάζει άναρθρες κραυγές και πύρινες γλώσσες στο νησί της Σικελίας.
Σύμφωνα με τη Ρωμαϊκή μυθολογία, ο Vulcan, ο θεός της φωτιάς (αντίστοιχος με το θεό Ήφαιστο της ελληνικής μυθολογίας), είχε το εργαστήριό του κάτω από την Αίτνα και εξαιτίας των δραστηριοτήτων του προκαλούνταν σεισμοί και ηφαιστειακές εκρήξεις.

Αμερική

ΜεξικόΗφαίστεια Iztaccihuatl και Popocatepelt
Το Iztaccihuatl (ύψος 5.230m) και το Popocatepelt (ύψος 5.426m) είναι δύο ενεργά ηφαίστεια στο Μεξικό.
Ο μύθος των αρχαίων Ναχούας για τα ηφαίστεια αυτά αναφέρει ότι την εποχή που οι Αζτέκοι ζούσαν στο Tenochtitlan, τη σημερινή πόλη του Μεξικού, ο αρχηγός τους είχε μία κόρη την Iztaccihuatl, την οποία και προετοίμαζε για να τον διαδεχθεί.
Όταν η Iztaccihuatl ενηλικιώθηκε αγάπησε τον Popoca, έναν νεαρό άνδρα από τη φυλή της. Μια μέρα όμως ξέσπασε πόλεμος και ο αρχηγός των Αζτέκων ζήτησε από τον Popoca να γυρίσει νικητής για να μπορέσει να παντρευτεί την κόρη του.
Μετά από πολλούς μήνες μάχης ένας πολεμιστής που μισούσε τον Popoca έστειλε ένα ψεύτικο μήνυμα, το οποίο έλεγε ότι ο στρατός είχε νικήσει στον πόλεμο, αλλά ο Popoca είχε πεθάνει στη μάχη. Όταν η Izta το έμαθε, σταμάτησε να τρώει, αρνήθηκε να βγαίνει έξω, ώσπου κάποια στιγμή αρρώστησε και πέθανε από λύπη.
Καθώς ετοίμαζαν την κηδεία της, ο Popoca και οι άνδρες του έφτασαν στην πόλη νικητές. Όταν ο Popoca έμαθε ότι η Izta πέθανε, έφυγε από την πόλη παίρνοντας μαζί του το σώμα της αγαπημένης του. Φτάνοντας σε μία ορεινή περιοχή διέταξε τους άνδρες του να φτιάξουν ένα «νεκρικό κρεβάτι» με λουλούδια για την Izta και έπειτα γονάτισε δίπλα της και πέθανε.
Οι θεοί συγκινημένοι από την αγάπη του Popoca και της Izta μετέτρεψαν τα σώματά τους σε ηφαίστεια. Το μεγαλύτερο ηφαίστειο είναι το Popocatepetl, το οποίο στη γλώσσα των Ναχούας σημαίνει «βουνό που καπνίζει», και το μικρότερο το Iztaccihuatl.
ΗΠΑΗφαίστειο Mazama
Το βουνό Mazama είναι ένα ηφαίστειο στην πολιτεία του Oregon των ΗΠΑ, το οποίο έχει μία λίμνη στον κρατήρα του.
Σύμφωνα με έναν ινδιάνικο μύθο οι βίαιες εκρήξεις του Mazama προκαλούνταν από τη σύγκρουση δύο θεών, του La-o και του Skell. Ο La-o ήταν το κυρίαρχο πνεύμα στην περιοχή της λίμνης και κάτω από τον έλεγχό του είχε πολλά μικρότερα πνεύματα, που μπορούσαν να αλλάζουν τη μορφή τους κατά βούληση. Τα πνεύματα αυτά έπαιρναν τη μορφή ζώων, όταν ήθελαν να βγουν έξω στη στεριά.
Ο Skell ήταν ένα ισχυρό πνεύμα το οποίο ζούσε σε ένα βάλτο. Είχε πολλούς υπηκόους, οι οποίοι έπαιρναν τη μορφή πουλιών και τεράτων όταν έβγαιναν στη στεριά, όπως: αντιλόπης, φαλακρού αετού, χρυσού αετού και άλλων.
Κάποτε σφοδρός πόλεμος ξέσπασε μεταξύ του La-o και του Skell και των ακολούθων τους. Τελικά ο Skell σκοτώθηκε και η καρδιά του αφαιρέθηκε από το σώμα του και μεταφέρθηκε θριαμβευτικά στην περιοχή του La-o. Αμέσως διοργανώθηκε μεγάλη γιορτή για το θάνατο του Skell και τη νίκη του La-o. Κατά τη διάρκεια της γιορτής η καρδιά του Skell πήγαινε από χέρι σε χέρι, όμως οι πιστοί του ακόλουθοι γνώριζαν ότι εάν τοποθετούσαν την καρδιά στο σώμα του Skell αυτός θα μπορούσε να ζήσει πάλι, γι' αυτό και περίμεναν την κατάλληλη ευκαιρία. Έτσι όταν η καρδιά έφτασε στα χέρια της αντιλόπης, αυτή έτρεξε γρήγορα προς τα ανατολικά σαν τον άνεμο. Όταν κουράστηκε, πέρασε την καρδιά στο φαλακρό αετό και αυτός με τη σειρά του στο χρυσό αετό και ούτω καθεξής. Μολονότι οι άνθρωποι του La-o τους κατεδίωκαν με μεγάλη ταχύτητα, απέτυχαν να τους προφτάσουν και εγκατέλειψαν την καταδίωξη.
Όταν η καρδιά του Skell επέστρεψε στο σώμα του, αυτός ζωντάνεψε και πάλι και ο πόλεμος συνεχίστηκε, καθώς και οι εκρήξεις του ηφαιστείου Mazama.
Ηφαίστειο St. Helen's
Το ηφαίστειο St. Helen's βρίσκεται στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και συγκεκριμένα στην πολιτεία Washington. Είναι ένα από τα δεκαπέντε ενεργά ηφαίστεια της οροσειράς Cascade.
Σύμφωνα με τη μυθολογία τα βουνά: St Helen’s, Hood και Adams που βρίσκονται στην περιοχή της πολιτείας Washington ήταν κάποτε άνθρωποι.
Το βουνό St. Helen ήταν μια όμορφη κοπέλα που ονομαζόταν Loowit. Δύο αδέλφια, ο Wyeast και ο Klickitat αγάπησαν τη Loowit, αλλά αυτή δεν μπορούσε να διαλέξει έναν από τους δύο, οπότε άρχισε μία σκληρή διαμάχη μεταξύ τους.
Ο πατέρας των δύο αγοριών θυμωμένος καθώς ήταν με αυτή τη συνεχή σύγκρουση μετέτρεψε και τους τρεις σε βουνά. Η Loowit έγινε το βουνό της Αγίας Ελένης, ο Wyeast το βουνό Hood, ενώ ο Κlickitat το βουνό Adams.
Ηφαίστειο Kilauea
Το ηφαίστειο Kilauea βρίσκεται στη νότια Χαβάη. Είναι το πιο ενεργό από τα πέντε ηφαίστεια που αποτελούν το νησί της Χαβάης, και ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια του κόσμου.
Στη Χαβάη πίστευαν ότι το Kilauea ήταν η κατοικία της όμορφης αλλά και πολύ οξύθυμη θεάς Pele, η οποία ήταν η θεά της φωτιάς, της αστραπής, του χορού, των ηφαιστείων και της βίας. Οι κάτοικοι της περιοχής θεωρούσαν ότι πάνω στο θυμό της προκαλούσε σεισμούς χτυπώντας με τα πόδια της τη γη και δημιουργούσε ηφαιστειακές εκρήξεις σκάβοντας το βουνό με το μαγικό της ραβδί.
Υπάρχουν αρκετοί μύθοι και θρύλοι για τη θεά Pele. Σύμφωνα με έναν από αυτούς η Pele έφτασε στη Χαβάη από στην Ταϊτή για να ξεφύγει από την οργή της μεγαλύτερης αδελφής της, της οποίας έκλεψε το σύζυγο. Άλλοι θρύλοι αναφέρουν ότι έφυγε από την Ταϊτή εξαιτίας μιας μεγάλης πλημμύρας ή ότι πήγε στη Χαβάη επειδή ήθελε να ταξιδέψει. Αφού εγκαταστάθηκε στο βουνό Kilauea η Pele ταξίδεψε σε ένα γειτονικό νησί όπου γνώρισε και αγάπησε ένα νεαρό που ονομαζόταν Lohiau.
Όταν επέστρεψε πίσω στο σπίτι της, έστειλε τη μικρότερη αδελφή της να πάει και να της φέρει τον Lohiau, ο οποίος όμως στο ενδιάμεσο διάστημα είχε πεθάνει λόγω της αγάπης του για την Pele. Η αδελφή της Pele χρησιμοποίησε τις μαγικές της δυνάμεις για να τον επαναφέρει στη ζωή, ενώ ταυτόχρονα η Pele έστειλε ένα κύμα λάβας και σκότωσε την καλύτερη φίλη της αδελφής της επειδή φαντάστηκε ότι η αδελφή της της έκλεψε τον άντρα.
Όταν τελικά η αδελφή της Pele έφερε το νεαρό στο Kilauea, έμαθε για το θάνατο της φίλης της και λυπημένη όπως ήταν αγκάλιασε τον Lohiau. Η Pele τότε θύμωσε ακόμα περισσότερο και έστειλε λάβα για να σκοτώσει τον Lohiau. Προστατευόμενη από τις μαγικές δυνάμεις της, η αδελφή της Pele μαζί με τον Lohiau έφυγαν για το νησί του.
Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι οι εκρήξεις των ηφαιστείων οφείλονταν στη διαμάχη της Pele και της αδελφής της. Η Pele διώχτηκε από τον πατέρα της από την Ταϊτή, επειδή είχε άσχημο χαρακτήρα και συνεχείς εκρήξεις θυμού, οπότε πήγε στη Χαβάη. Εκεί όμως κάτι έκανε στην αδελφή της και την εξόργισε. Από τότε άρχισαν οι συγκρούσεις των δύο αδερφών αλλά και οι ηφαιστειακές εκρήξεις του Kilauea.

Ασία

ΙνδονησίαΗφαίστειο Bromo
Στο ανατολικό άκρο της Ιάβας, κοντά στην πόλη Probolinggo, βρίσκεται το ενεργό ηφαίστειο Bromo, στο κέντρο της ηφαιστειακής καλντέρας Tengger.
Σύμφωνα με ένα μύθο η πριγκίπισσα Roro Ateng και ο σύζυγός της, Joko Seger δημιούργησαν ένα πριγκιπάτο, που το ονόμασαν Tengger (από τις τελευταίες συλλαβές των επιθέτων τους -teng και -ger).
Το ζευγάρι δεν είχε παιδιά και ήταν τέτοια η λαχτάρα του να αποκτήσει, ώστε ανέβηκε στο βουνό Bromo για να προσευχηθεί στους θεούς. Οι θεοί δέχτηκαν να τους βοηθήσουν, αλλά τους ζήτησαν να υποσχεθούν ότι θυσιαστεί σ’ αυτούς το τελευταίο παιδί που θα κάνουν.
Πράγματι η πριγκίπισσα και ο σύζυγός της έκαναν 25 παιδιά, όμως ποτέ δεν κράτησαν την υπόσχεσή τους, επειδή η Roco Anteng αρνήθηκε να θυσιάσει το τελευταίο παιδί της, τον Kusuma, στους θεούς. Ο Joko Seger θυμήθηκε το χρέος του όταν μια πανώλη σκόρπισε το θάνατο στο χωριό και μόνο τότε αναγκάστηκε να θυσιάσει τον Kusuma.
Σύμφωνα λοιπόν με τη μυθολογία στο σημείο όπου έγινε η θυσία ξεπήδησε ένα ηφαίστειο, το Bromo. Οι ορεσίβιοι κάτοικοι της περιοχής πιστεύουν ότι η Roro Ateng και ο Joko Senger ζουν ακόμη σε μια σπηλιά σε ένα άλλο μη ενεργό ηφαίστειο της περιοχής, το Widodaren, γι' αυτό πηγαίνουν εκεί και προσεύχονται στους προγόνους τους και αφήνουν τάματα.
Ηφαίστειο Semeru
Το βουνό Semeru είναι ένα ενεργό ηφαίστειο στην ανατολική Ιάβα και είναι το υψηλότερο βουνό του νησιού. To ηφαίστειο είναι επίσης γνωστό ως Μαχαμέρου, δηλαδή το μεγάλο βουνό.
Σύμφωνα με ένα μύθο του 16ου αιώνα το βουνό Semeru μεταφέρθηκε στην Ιάβα από την Ινδία και τοποθετήθηκε αρχικά στο δυτικό μέρος του νησιού. Όμως αυτό προκάλεσε μια κλίση στο νησί και έτσι αναγκαστικά το βουνό μεταφέρθηκε προς στα ανατολικά, ενώ αποκολλήθηκαν τμήματά του και σχηματίστηκαν τα βουνά Lawu, Wilis, Kelut, Kawi, Arjuno και Welirang.
Η εκδήλωση ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας σύμφωνα με το θρύλο οφείλεται σε αυτή τη διαδικασία μετακινήσεων του Semeru.
ΦιλιππίνεςΗφαίστειο Pinatubo
Το Pinatubo είναι ένα ενεργό ηφαίστειο που βρίσκεται στο νησί Luzon στις Φιλιππίνες.
Σύμφωνα με τους Aetas, τους ιθαγενείς κατοίκους που ζουν σε απομονωμένα ορεινά μέρη του νησιού Luzon, στην κορυφή του ηφαιστείου αυτού κατοικεί ο θεός Apo Mallari.
Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι ο θεός είναι γενναιόδωρος και τους δίνει όλα όσα έχουν, όταν όμως ο θεός θυμώνει ρίχνει στάχτη στην περιοχή για να δείξει τη δυσαρέσκειά του.

Ωκεανία

ΑυστραλίαΗφαίστειο Schank
Το ηφαίστειο Schank είναι ένα ανενεργό ηφαίστειο και βρίσκεται στη νότια Αυστραλία.
Οι Αβορίγινες κάτοικοι της περιοχής διηγούνταν ότι κάποτε υπήρχε ένας γίγαντας, ο Craitbul, ο οποίος έψαχνε μαζί με τη γυναίκα του και τους δύο γιους του ένα μέρος για να μείνουν.
Στην αρχή εγκαταστάθηκαν στα βουνά Muirhead και Schank, αλλά το βογγητό του πνεύματος ενός πουλιού τούς τρόμαζε και τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν και τα δύο αυτά βουνά και να εγκατασταθούν τελικά στο βουνό Gambier.
Ύστερα από λίγο καιρό γέμισαν τα ηφαίστεια με νερό και το πνεύμα του πουλιού αναγκάστηκε να φύγει μακριά, γι' αυτό και σήμερα δεν εκδηλώνονται ηφαιστειακές εκρήξεις και σεισμοί στην περιοχή αυτή.
Πηγή: http://www.oasp.gr/node/2073